अल्ट्रासाऊंड इतिहास आणि शोध

वैद्यकीय अल्ट्रासाऊंड तंत्रज्ञानात सतत प्रगती होत आहे आणि सध्या रुग्णांचे निदान आणि उपचार करण्यात ती महत्त्वाची भूमिका बजावत आहे. अल्ट्रासाऊंड तंत्रज्ञानाचा विकास २२५ वर्षांहून अधिक काळाच्या एका आकर्षक इतिहासात रुजलेला आहे. या प्रवासात मानव आणि प्राणी या दोन्हींसह जगभरातील असंख्य व्यक्तींचे योगदान समाविष्ट आहे.

चला अल्ट्रासाऊंडचा इतिहास जाणून घेऊया आणि जागतिक स्तरावर क्लिनिक आणि रुग्णालयांमध्ये ध्वनी लाटा एक आवश्यक निदान साधन कसे बनले आहेत ते समजून घेऊया.

इकोलोकेशन आणि अल्ट्रासाऊंडची सुरुवात

एक सामान्य प्रश्न असा आहे की, अल्ट्रासाऊंडचा शोध प्रथम कोणी लावला? इटालियन जीवशास्त्रज्ञ लाझारो स्पॅलान्झानी यांना अल्ट्रासाऊंड तपासणीचे प्रणेते म्हणून श्रेय दिले जाते.

लाझारो स्पॅलान्झानी (१७२९-१७९९) हे एक शरीरविज्ञानशास्त्रज्ञ, प्राध्यापक आणि पुजारी होते ज्यांच्या असंख्य प्रयोगांमुळे मानव आणि प्राण्यांमधील जीवशास्त्राच्या अभ्यासावर लक्षणीय परिणाम झाला.

१७९४ मध्ये, स्पॅलान्झानी यांनी वटवाघळांचा अभ्यास केला आणि त्यांना आढळले की ते दृश्यापेक्षा ध्वनीचा वापर करून मार्गक्रमण करतात, ही प्रक्रिया आता इकोलोकेशन म्हणून ओळखली जाते. इकोलोकेशनमध्ये ध्वनी लहरी परावर्तित करून वस्तूंचे स्थान निश्चित करणे समाविष्ट आहे, हे एक तत्व आहे जे आधुनिक वैद्यकीय अल्ट्रासाऊंड तंत्रज्ञानाला आधार देते.

सुरुवातीचे अल्ट्रासाऊंड प्रयोग

गेराल्ड न्यूवेइलर यांच्या *बॅट बायोलॉजी* या पुस्तकात, त्यांनी स्पॅलान्झानी यांनी घुबडांवरील प्रयोगांचे वर्णन केले आहे, जे प्रकाश स्रोताशिवाय अंधारात उडू शकत नव्हते. तथापि, जेव्हा हाच प्रयोग वटवाघळांवर केला गेला तेव्हा ते आत्मविश्वासाने खोलीभोवती उडत होते, अगदी अंधारातही अडथळे टाळत होते.

स्पॅलान्झानी यांनी "लाल-गरम सुया" वापरून वटवाघळांना आंधळे करण्यासाठी प्रयोगही केले, तरीही ते अडथळे टाळत राहिले. त्यांनी हे निश्चित केले कारण तारांच्या टोकांना घंटा जोडलेल्या होत्या. त्यांना असेही आढळले की जेव्हा त्यांनी बंद पितळी नळ्यांनी वटवाघळांचे कान बंद केले तेव्हा त्यांची योग्यरित्या दिशादर्शन करण्याची क्षमता कमी झाली, ज्यामुळे त्यांनी असा निष्कर्ष काढला की दिशादर्शनासाठी वटवाघळे ध्वनीवर अवलंबून असतात.

जरी स्पॅलान्झानी यांना हे माहित नव्हते की वटवाघळे जे आवाज काढतात ते दिशादर्शनासाठी असतात आणि मानवी श्रवणशक्तीच्या पलीकडे असतात, तरीही त्यांनी अचूकपणे असा निष्कर्ष काढला की वटवाघळे त्यांच्या कानांचा वापर त्यांच्या सभोवतालच्या परिस्थितीचे आकलन करण्यासाठी करतात.