अल्ट्रासाऊंड इतिहास आणि शोध

वैद्यकीय अल्ट्रासाऊंड तंत्रज्ञानाने सतत प्रगती पाहिली आहे आणि सध्या रुग्णांचे निदान आणि उपचार करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावत आहे. अल्ट्रासाऊंड तंत्रज्ञानाच्या विकासाचे मूळ 225 वर्षांहून अधिक काळ असलेल्या आकर्षक इतिहासात आहे. या प्रवासात मानव आणि प्राणी या दोघांसह जगभरातील असंख्य व्यक्तींच्या योगदानाचा समावेश आहे.

चला अल्ट्रासाऊंडचा इतिहास जाणून घेऊया आणि जागतिक स्तरावर दवाखाने आणि रुग्णालयांमध्ये ध्वनी लहरी हे एक आवश्यक निदान साधन कसे बनले आहे ते समजून घेऊ.

इकोलोकेशन आणि अल्ट्रासाऊंडची प्रारंभिक सुरुवात

एक सामान्य प्रश्न आहे, अल्ट्रासाऊंडचा शोध सर्वप्रथम कोणी लावला? इटालियन जीवशास्त्रज्ञ Lazzaro Spallanzani यांना अल्ट्रासाऊंड तपासणीचे प्रणेते म्हणून श्रेय दिले जाते.

लाझारो स्पॅलान्झानी (१७२९-१७९९) हे एक फिजियोलॉजिस्ट, प्रोफेसर आणि पुजारी होते ज्यांच्या असंख्य प्रयोगांमुळे मानव आणि प्राणी या दोहोंच्या जीवशास्त्राच्या अभ्यासावर लक्षणीय परिणाम झाला.

1794 मध्ये, स्पॅलान्झानी यांनी वटवाघळांचा अभ्यास केला आणि शोधून काढले की ते दृष्टीऐवजी आवाज वापरून नेव्हिगेट करतात, ही प्रक्रिया आता इकोलोकेशन म्हणून ओळखली जाते. इकोलोकेशनमध्ये ध्वनी लहरींना परावर्तित करून वस्तूंचे स्थान शोधणे समाविष्ट आहे, हे तत्त्व आधुनिक वैद्यकीय अल्ट्रासाऊंड तंत्रज्ञानावर आधारित आहे.

लवकर अल्ट्रासाऊंड प्रयोग

जेराल्ड न्यूवेलर यांच्या *बॅट बायोलॉजी* या पुस्तकात त्यांनी स्पॅलान्झानीच्या घुबडांवर केलेले प्रयोग सांगितले आहेत, जे प्रकाशझोताशिवाय अंधारात उडू शकत नव्हते. तथापि, जेव्हा हाच प्रयोग वटवाघळांसह केला गेला तेव्हा त्यांनी पूर्ण अंधारातही अडथळे टाळून आत्मविश्वासाने खोलीभोवती उड्डाण केले.

स्पॅलान्झानी यांनी असे प्रयोग देखील केले जेथे त्यांनी “लाल-गरम सुया” वापरून वटवाघळांना आंधळे केले, तरीही त्यांनी अडथळे टाळणे चालू ठेवले. त्याने हे ठरवले कारण तारांच्या टोकाला घंटा जोडलेल्या होत्या. त्याला असेही आढळून आले की जेव्हा त्याने वटवाघळांचे कान बंद पितळी नळ्यांनी अडवले, तेव्हा त्यांनी योग्यरित्या नेव्हिगेट करण्याची क्षमता गमावली, ज्यामुळे तो असा निष्कर्ष काढला की वटवाघळांनी नेव्हिगेशनसाठी आवाजावर अवलंबून असते.

वटवाघूळांनी केलेले आवाज ओरिएंटेशनसाठी आहेत आणि ते मानवी ऐकण्याच्या पलीकडे आहेत हे स्पॅलान्झानी यांना कळले नसले तरी, वटवाघळांनी त्यांच्या सभोवतालचे वातावरण जाणण्यासाठी त्यांचे कान वापरल्याचा त्यांनी अचूक अंदाज लावला.